Wprowadzenie.
Postępujący na całym świecie rozpad papieru o odczynie kwaśnym, obserwowany przede wszystkim w przypadku papieru produkcji maszynowej, spowodował podjęcie różnorakich działań o charakterze zarówno ratunkowym jak i profilaktycznym, w celu zachowania utrwalonego na papierze dziedzictwa kulturowego, które jest gromadzone w bibliotekach i archiwach. Ta swoista katastrofa zmusiła do całościowego spojrzenia na problemy związane z gromadzeniem i przechowywaniem zbiorów papierowych, jak również z ich udostępnianiem. Analiza zaistniałej sytuacji doprowadziła do różnorakich wniosków, z których część wcześniej nie była postrzegana lub też nie została zaakcentowana wystarczająco silnie. A w wyniku tego w wielu krajach opracowano programy, które w sposób całościowy ujmują problematykę ratowania i ochrony zbiorów zachowanych na papierze, gdzie jednym z segmentów jest problem kwaśnego papieru oraz jego odkwaszania podejmowanego w skali masowej, a więc z zastosowaniem specjalistycznych technik i urządzeń. Takie podejście postrzega się zarówno (dla przykładu) w holenderskim programie o nazwie Metamorfoze, jak i w krajowym programie o nazwie Kwaśny Papier. Jakkolwiek do nazwy pierwszego z nich nie uznano za celowe wprowadzenie określenia „kwaśny papier”, a w drugim właśnie to określenie stanowi nazwę całego programu – to jednakże w obu tych programach ujęto szereg różnorakich działań zmierzających do porządkowania sytuacji w bibliotekach i archiwach, rzecz jasna z uwzględnieniem problematyki kwaśnego papieru i jego odkwaszania, ale stanowiącej przecież jeden z segmentów ratowania oraz ochrony zbiorów, zarówno tych zachowanych jak i nadal gromadzonych na papierze.
Metody odkwaszania papieru.
Poniżej przedyskutowano metody ratowania zbiorów papierowych w skali masowej, to znaczy z zastosowaniem wyspecjalizowanych metod i opracowanych dla nich urządzeń, które umożliwiają prowadzenie tych procesów w sposób powtarzalny i na dużą skalę. Wyróżnia to te metody od działań konserwatorów papieru, podejmujących się ratowania poszczególnych obiektów na podłożu papierowym, a stosujących różnorakie zabiegi konserwatorskie, dostosowane do rodzaju oraz stopnia uszkodzeń zaistniałych w danym obiekcie i jego oprawie. W metodzie o charakterze masowym te działania są ujednolicone dla całego zestawu obiektów, poddawanych obróbce. Zależnie od metody może ona być prowadzona dla kart papieru, bloków książek lub książek wraz z oprawą. Metody stosowane w skali masowej omówiono, szeregując je w zależności od medium, w jakim się je prowadzi.
Metody prowadzone w fazie gazowej.
Cechą charakterystyczna tych metod jest brak usuwania produktów degradacji papieru, a służą one jedynie do odkwaszenia papieru i pozostawienia w nim rezerwy zasadowej.
1. DAE (Dry Ammonia-Ethyleneoxide)
2. Libertec
Metody prowadzone w fazie ciekłej, z zastosowaniem substancji organicznych.
W tych metodach dochodzi już do ograniczonego wymycia produktów degradacji papieru przez fazę ciekłą, w jakiej prowadzi się proces odkwaszania.
1. Wei T’o
2. Battelle
3. Bookkeeper
W tej metodzie stosuje się perfluoroheptan jako ciecz nośną. Są w niej rozproszone cząstki mikrokrystalicznego tlenku magnezu, czemu sprzyja znaczna gęstość perfluoroheptanu, a trwałość tej dyspersji jest dodatkowo wspomagana przez wprowadzenie odpowiednio dobranego środka powierzchniowo czynnego, który ułatwia również wnikanie tej dyspersji do systemu porów w papierze. Użycie tlenku magnezu jako czynnika odkwaszającego papier, w miejsce związków metalo-organicznych, szybko ulegających rozkładowi pod wpływem wody, a stosowanych w poprzednio omówionych metodach (Wei T’o, Battelle, Booksaver) – w radykalny sposób uprościło technologię odkwaszania papieru w skali masowej, prowadzoną w fazie ciekłej, z zastosowaniem substancji organicznej.