Materiały introligatorskie i ich zastosowanie

Od połowy XIX wieku datuje się wyrób tkanin do oprawy książek, w wyniku, którego mamy obecnie używane  płótna introligatorskie.

Płótno lniane. Najmocniejszym płótnem używanym przez introligatorów jest płótno lniane. Tkanina lniana jest nierówna, w porównaniu z innymi dość gruba, rzadka i sztywna. Wykończenie tkaniny ma za zadanie spłaszczenie nitki w celu zagęszczenia, wygładzenia, nadania połysku itp. Odmian płótna lnianego jest bardzo dużo. Introligatorzy używają przede wszystkim półbielonych lub niebielonych, tzw. szarych płócien. Zastosowanie płócien lnianych. Do wykonywania książek, albumów itp. używa się w introligatorstwie różnych gatunków płótna zależnie od przeznaczenia oprawy, grubości i wielkości książek. Na zwykłe oprawy w płótno lub półpłótno używamy szarego płótna, starając się jednak, by było możliwie najrówniejsze, bez paździerzy, gęste, o średniej grubości. Do książek o małej ilości arkuszy dobieramy płótno cienkie.

Płótno lniane apreturowane może być stosowane do wszystkich rodzajów opraw zarówno wykonywanych ręcznie, jak i przy okładkach wykonywanych maszynowo. Zalecane  jest do opraw bibliotecznych. Ponadto może służyć do oklejania pudeł, futerałów i wielu innych prac. Z płócien lnianych jedynie apreturowane nie chłonie kurzu; co jest jego wielką zaletą. Na okładkach z apreturowanego płótna lnianego można tłoczyć folią złotą i kolorową oraz farbą, w przeciwieństwie do płótna szarego, na którym tłoczy się wyłącznie farbą.

Płótna bawełniane. Większość płócien introligatorskich wyrabia się z bawełny. Pojedyncze jej włókno jest cieńsze i równiejsze niż włókno lnu, łatwej też daje się prząść. Z bawełny uzyskujemy nitkę znacznie równiejszą i cieńszą. Tkaniny, zatem są miększe, elastyczniejsze i cieńsze.

Do celów introligatorskich są wyrabiane następujące gatunki płócien bawełnianych:

1. M u ś l i n (zwany merlą) – tkanina bardzo rzadka, usztywniona krochmalem lub klejem, szorstka w dotyku. Jest on używany na taśmy przy szyciu maszynowym i na falce do Wyklejek. Odstępy pomiędzy nitkami muślinu umożliwiają w czasie oklejania dojście kleju bezpośrednio do arkuszy. Zaklejony przy oklejaniu książki muślin jest po wyschnięciu kruchy i przy wyokrąglaniu grzbietu może nastąpić pękanie tkaniny. Należy, zatem używać kleju z dodatkiem gliceryny. Muślin na falce przykleja się klajstrem.

2. E k r u d a – tkanina dość rzadka. Cienka apretura jest nakładana na lewą stronę, przy czym wygląd prawej strony pozostaje niezmieniony. Ekruda bywa barwiona na wszystkie kolory. Ze względu na cienką i sztywną tkaninę ekruda łatwo ulega załamaniom. Wykruszenie się apretury powoduje przeniknięcie kleju przy smarowaniu. Niektóre gatunki są fabrycznie podklejane cienką bibułą. Ma to na celu zarówno wzmocnienie nadmiernie cienkiej tkaniny, jak i zapobieganie przenikaniu kleju.

3. K a l i k o (płótno angielskie) – tkanina, której grubość podobnie jak u ekrudy ulega wahaniom. W większości przypadków jest rzadka i słaba. W celu nadania jej pozoru mocnej i wytrzymałej, nakłada się na nią grubą warstwę apretury. Apretura usztywnia i zakleja płótno, ale całkowicie zasłania właściwą tkaninę Płótno przybiera na całej powierzchni jednolity kolor i nuży monotonnością. Dla ozdobienia płótno jest przepuszczane między grawerowanymi walcami, które wytłaczają na nim najrozmaitsze desenie. .Jest ono produkowane w wielu kolorach.

Obecnie przy wyrobie płócien introligatorskich jest stosowana domieszka włókna sztucznego.

Zastosowanie ekrudy i kaliko. Barwne i efektowne płótna znajdują zastosowanie przy oprawach ręcznych i maszynowych. Tłoczenie kolorowymi foliami na okładkach nimi obleczonych nadaje książce ozdobny i bogaty wygląd. Kaliko kroi się zamiast muślinu na paski do szycia, oba rodzaje płótna Używa się do lamowania i oklejania pudełek oraz do wielu innych prac introligatorskich.

Płótna pokryte apreturą wodoodporną

W introligatorstwie stosuje się także płótna z różnych włókien (naturalne i sztuczne, mieszane) o powierzchni pokrytej grubą apreturą zasłaniającą właściwą tkaninę. Apretura składa się z takich składników, jak gutaperka i kauczuk, z dodatkiem gliceryny, olejów, glikolu itp. Apretura jest wodoodporna i nie plami się. Przy nadmiarze środków zmiękczających powierzchnia może się kleić i łatwo pokrywać kurzem. Lewa strona tkaniny pozostaje bez apretury i daje się przyklejać dość gęstym klejem. W zależności od apretury spotykamy libroid, granitol, dermatoid, imitacje skóry i inne. Cieńsze libroidy używa się do wykonania okładek legitymacji, notesów i książek. Grubsze granitole i dermatoidy na oprawy albumów i dużych ksiąg. Na falce i paski nie nadają się, gdyż klej odpryskuje od ich powierzchni. Okładki wykonane z tych tkanin szybko tracą estetyczny wygląd. Przy częstym użyciu gruba apretura wykrusza się w przegubach i na narożnikach. Dużą ich wadą jest niemiły zapach chemikaliów użytych do produkcji. Ze wszystkich rodzajów tkanin wodoodpornych jedynie libroidy nadają się do celów introligatorskich. Płótna introligatorskie rozszerzają się przy smarowaniu, a przy wysychaniu kurczą, ściągając okładki na zewnątrz. Im grubsza tkanina, tym działanie siły ściągającej jest większe. Przy libroidach i innych tkaninach pokrytych apreturą wodoodporną należy okładki podklejać (kaszerować) papierem zaraz po ich wykonaniu.

Materiały pomocnicze

Nici lniane. Do szycia ręcznego używa się nici lnianych nr 20/3, 30/3. Do książek składających się z półarkuszy można używać nici nr 40/3, a nawet 60/3. Do szycia maszynowego stosuje się nici lnia­ne nr 40/3 lub nici z włókien sztucznych. Wyższy numer oznacza cieńszą nitkę, gdyż określa on ilość motków z 1000-metrową przędzą, których ciężar równy jest 1 kg. Łamanie przez 3 wskazuje, że nitka skręcana jest z trzech nitek przędzy. Nici powinny być niebielone, silnie skręcone i gładzone. Przy szyciu ręcznym przeciąga się je lekko woskiem.

Tasiemka.  Do szycia używa się tasiemek lnianych o szerokości 5 mm. W przypadku braku właściwej tasiemki można używać tasiemki bawełniane o prostym splocie. Na zakładki i do wiązania teczek stosuje się kolorowe tasiemki bawełniane.

Wyczeski konopne. Jest to włóknisty, luźno skręcony sznurek używany przy ręcznym szyciu książek. Przy dużych książkach daje się grubsze wyczeski lub bierze się je podwójnie. Koniec sznurka roztrzepany nożem na trzepaczce powinien tworzyć dość długą i mocną kiść włókien.

Kapitałka. Jest to tasiemka bawełniana z brzegami obszyty mi kolorową bawełną lub jedwabiem. Służy ona do wzmocnienia górnej i dolnej krawędzi grzbietu i jednocześnie zdobi książkę. Przy półskórkach kapitałkę haftuje się kolorowymi kordonkami.

Złoto w płatkach. Jest to złoto dukatowe z domieszką srebra (kolor cytrynowy) lub miedzi (kolor czerwonawy). Wyrób jego polega do dzisiaj na ręcznym klepaniu młotami płytek złota umieszczonych między skórami pergaminowymi. Z 1 g złota otrzymuje się 40 płatków o wymiarach 7 x 7 cm. Książeczka złota robiona ze specjalnej bibułki zawiera 15 lub 25 płatków. Złoto dukatowe spalone zapałką marszczy się, nie tracąc koloru, w przeciwieństwie do złota niskokaratowego lub jego imitacji, które przy spalaniu ciemnieje (utlenia się). Książeczki złota należy przechowywać w oprawkach z kartonu, chronić od wilgoci, zbytniego nacisku i przewiewów.

Folia introligatorska. Do tłoczeń na okładkach używa się folii złotych, srebrnych lub kolorowych. Są to rolki pergaminu lub celofanu pokryte warstwą łatwotopliwą , proszkiem brązu, aluminium lub pigmentami i warstwą spoiwa ułatwiającego przyleganie warstwy kolorowej do materiału okładki.

Kleje mogą być pochodzenia:
– roślinnego: skrobia, dekstryna biała, dekstryna żółta, kalafonia, kauczuk, żywice naturalne;
– zwierzęcego: kazeina, białko kurze, klej kostny, skórny, rybi;
– mineralnego: szkło wodne;
– wytworzone sztucznie: żywice syntetyczne.

Kleje syntetyczne. Z tego rodzaju klejów w introligatorskie użyna się roztwory wodne polioctanu winylu np. CR-10.
Klej powinien być ciągliwy, lepki, posiadać zdolność wsiąkania w papier i zapewniać trwałość klejenia.

Obecnie stosuje się kleje rodzajów:
– kleje glutynowe – pochodzenia zwierzęcego (produkowane ze skór zwierzęcych lub z kości),
– kleje dyspersyjne – dyspersje wodne na bazie homomeru polioctanu winylu (PVC) lub na – bazie octanu etylenowo-winylowego (EVA).
– kleje termotopliwe (hot-melt)– substancje amorficzne, które ze stanu stałego przechodzą w postać płynną (roboczą) pod wpływem temperatury.