Narzędzia i maszyny introligatorskie

Narzędzia są niezbędnym wyposażeniem każdej pracowni. Ich jakość, różnorodność i stan wpływają decydująco na wyniki pracy. Każdy pracownik powinien umieć narzędzia odpowiednio przygotować, prawidłowo je użytkować i przechowywać w optymalnych warunkach.

W zakładzie pracy wskazane jest przydzielenie pracownikom na stałe narzędzi podręcznych. Ma to duże znaczenie wychowawcze i ekonomiczne.

Nóż introligatorski. Jest on wykonany z dobrej stali, obsadzany w drewnianej rączce. Długość ostrza może wynosić 56 mm lub 110 mm. Zapewnia on większe bezpieczeństwo w pracy. Nadaje się do krojenia papierem i kartonu. Nóż długi ma większe zastosowanie i jest wygodniejszy w użyciu dla wykwalifikowanych introligatorów.

Otnik. Jest to nóż przystosowany specjalnie do krojenia tektury. Składa się on z wąskiej taśmy stalowej zakończonej spiczastym ostrzem. Ostrze ma fazy z czterech stron i w przekroju poprzecznym wygląda jak wydłużony romb.

Nóż do krojenia złota. Jest to nóż dwustronny, długi, szeroki zakończony na okrągło. Ostrze musi być lekko stępione, ale równe na całej długości, aby nie szarpało płatków złota.

Noże do skóry. Są to szerokie noże z elastycznej stali obsadzone w płaskich trzonka. Typ wiedeński ma ostrze zakończone ukośnie, typ paryski – ostrze prostopadłe do ścian bocznych. Faza w obu nożach jest jednostronna z prawej (górnej) strony.

Linia z podziałką. Najwygodniejsza jest stalowa linijka z nacinaną podziałką, długości 30 cm. Służyć może wyłącznie do mierzenia.

Linie stalowe. W introligatorni powinno znajdować się kilka kompletów linii stalowych o długościach 20, 40, 60, 100 cm i grubości od 2 do 5 mm. Linie te są potrzebne przy ręcznym krojeniu papieru, tektury, płótna itp.

Linie stalowe z zawiniętą krawędzią. Są to linie o szerokości 5 cm i grubości 2 mm. Trzy boki linii są z góry sfazowane, krótkie boki lekko ścięte. Czwarty bok ma krawędź wystającą ku górze pod kątem prostym. Linie służą do obcinania okładzin przy oprawach organicznych

Linia do krojenia skóry. Linie stalowe zostawiają widoczne ślady rdzy na skórze. Do krojenia skóry używa się linii mosiężnych lub wykonanych z blachy cynkowej. Z braku właściwego narzędzia pod linie stalowe należy podkładać czysty biały papier.

Kątowniki stalowe. Do przycinania surowców pod kątem prostym należy użynać kątowników stalowych. Każda pracownia powinna mieć kilka kompletów o różnych wymiarach. Ponadto w pracowni powinien znajdować się choć jeden kątownik.

Nożyczki. W introligatorni używa się kilka rodzajów nożyczek. Do krojenia papieru nożyczki mają ostrza wąskie o długości do 25 cm. Nożyczki do kartonu są krótsze, masywniejsze, z dolnym uchem rozszerzonym w celu zapewnienia mocnego uchwytu. Do drobnych robót stosuje się małe, lekkie nożyczki, z wąskimi spiczastymi końcami.

Cyrkle. Najwygodniejsze w użyciu są kolcowe cyrkle sprężynowe lub cyrkle, których nastawienie można ustalić przez przykręcanie śrubą z motylkiem.

Igły. Do szycia książek używa się cienkich, długich igieł o podłużnym uchu. Do naciągania tasiemek na szywnicy bardzo wygodny jest kawałek blachy z przylutowanymi do niego trzema igłami w odstępach jednomilimetrowych.

Kostki introligatorskie. Kostki służą do przycierania sklejanych materiałów, wciskania papieru lub płótna we wgłębienia, załamywania, odklejania, rozsuwania arkuszy i wielu innych różnych czynności. Niemożliwością jest wykonanie kostki o tak szerokim zastosowaniu. Każdy dbający o swoją pracę introligator powinien mieć kilka różnych kostek przystosowanych do specjalnych prac. Najbardziej rozpowszechniona jest kostka do przycierania 15-20 centymetrowej długości i 3-centymetrowej szerokości, o brzegach równoległych, prostych, z jednym końcem zaokrąglonym, drugim lekko stępionym. Kostka mająca na jednym końcu kształt nożyka, na drugim zakończona spiczasto służy do zaginania papieru przy linii, odklejania, ręcznego rowkowania (bigowania) kartonu, pomocna jest przy oprawach organicznych i przy wklejaniu papieru w trudno dostępnych miejscach. Kostka cienka, zaokrąglona jest bardzo wygodna przy zaciąganiu grzbietów. Kostka płaska o brzegach prostopadłych służy do wciskania materiałów w narożnikach i wgłębieniach pudeł oraz w przegubie okładki przy formowaniu wiązań na grzbietach półskórków.

Kostki wyrabia się z wołowych kości udowych lub goleniowych. Po obcięciu główek kości gotuje się w wodzie z dodatkiem mydła w celu odtłuszczenia i przecina się je wzdłuż piłką do metali. Żądany kształt wyrabia się przy użyciu pilników, a następnie coraz drobniejszego papieru szklistego. Kostka w pracy podczas tarcia o materiały uzyskuje coraz lepszy poślizg.

Kostki z drewna lub mas plastycznych nigdy nie uzyskują idealnie gładkich powierzchni. Przy przycieraniu zawsze stawiają pewien opór, nie są więc dobrymi narzędziami. Wyjątek stanowią kostki w kształcie cienkich deseczek stosowanych przy formowaniu wiązań grzbietowych w półskórkach. Służą one jednak nie do przycierania, lecz do przygniatania skóry i naciągania jej między wypukłościami grzbietu. Deseczki te wykonuje się z drewna o małej zawartości żywicy (grab, buk). Deseczki te nie mogą być pokryte żadnym lakierem ani politurą, a jedynie wypolerowane.

Narzędzia różne. Poza opisanymi narzędziami w introligatorni potrzebny jest szpilarek, piłka z drobnymi ząbkami, dłutka, młotki i wiele innych. Osobną pozycją są kosztowne narzędzia i czcionki do złocenia ręcznego i maszynowego.

 Szywnica. Przyrząd ułatwiający ręczne szycie książek. U podstawy boków (na rysunku oznaczone numerem 1) są wkręcane, gwintowane u góry słupki (na rysunku oznaczone numerem 2), na które nakłada się belkę poprzeczną (3). Belka jest podtrzymywana przez nakrętki (4), umożliwiające regulowanie wysokości. W podstawie i górnej belce są wykonane szczeliny (5), przez które przeciąga się sznurki i tasiemki.. Dodatkowym wyposażeniem szywnicy są metalowe uchwyty (na rysunku oznaczone numerem 6) zakładane w szczelinę górnej belki.

Prasa ręczna. Do narzynania i złocenia książek są używane prasy stołowe rożnych wymiarów. Drewniane boki prasy dostosowane wielkością do znormalizowanych formatów mogą być za pomocą gwintowanych rączek przybliżane lub oddalane od siebie jedną ręką. Umożliwia to drugiej ręce manipulowanie wkładaną prasę książką.

Do prasowania i złocenia brzegów używa się, pras belkowych o śrubach stalowych lub drewnianych. Nowe gwinty drewniane pociera się mydłem dla uzyskania poślizgu. Mocne zakręcanie prasy ułatwia pachołek (5) z dwiema rączkami, nakładany na nakrętki. Przy czynnościach dokonywanych na książce zaprasowanej prasę opieramy jednym brzegiem na stole, a drugim na podstawce.

Tłoczki. Do złocenia ręcznego, oprócz prasy stołowej i niektórych narzędzi, używa się narzędzi specjalnych. Należą do nich czcionki mosiężne różnych krojów i wielkości, wierszownik, do którego są one wkładane przy tłoczeniu napisów, liniaki z liniami prostymi lub grawerowanymi ornamentami, ozdobne tłoczki, rolki i inne. Narzędzia do ręcznego tłoczenia są obsadzone w drewnianych rączkach. Przechowywanie tych cennych przedmiotów musi być niezwykle staranne. Czcionki muszą być ułożone w przegródkach szufladek, każdy tłoczek trusi mieć swoje miejsce.

PODSTAWOWE MASZYNY INTROLIGATORSKIE

W każdej najmniejszej nawet introligatorni powinny znajdować się podstawowe maszyny, jak: krajarka, nożyce, prasa, bigówka z perforówką.

Krajarka jednonożowa. Służy ona do przecinania papieru, obcinania książek itp.

Nożyce introligatorskie. Służą one do cięcia pojedynczych arkuszy tektury, papieru i sztywnych płócien. Stół nożyc ma jeden kątownik stały, ustawiony pod kątem prostym do linii krojenia.

Prasa dwufilarowa dokręcana. Służy do prasowania książek i obiektów klejonych. Prasa stołowa ściągana ręcznie ma dolna płytę szeroką, a górną węższą. Istnieje wiele typów pras ręcznych i pneumatycznych używanych do związania prasowanych arkuszy miedzy deskami.

Bigówka. Używana jest do rowkowania (bigowania) kartonów i tektur. Bigówka ma wymienne części potrzebne do perforowania papieru. Bigówka może mieć napęd silnika elektrycznego.

Mała prasa do tłoczenia. Przy pracach nakładowych tłoczenie wykonuje się na prasach do złocenia. Na dwóch filarach maszyny umocowana jest na górze głowica  z żeliwnym, prostokątnym blokiem ogrzewanym elektrycznością. Grzałki elektryczne umieszczone wewnątrz głowicy są przyłączone do sieci Poprzez nastawiany regulator temperatury. Zapewnia to jednolite, zamierzone nagrzanie. Pod spód bloku wsuwa się wyjmowaną płytę, do której są przyklejane czcionki i tłoki do złocenia. Poniżej znajduje się ruchoma płyta, na którą kładzie się okładki do złocenia. Płyta jest podnoszona ku górze przez prostowanie mechanizmu kolankowego poruszanego przez pociągnięcie dźwigni. Do tłoczenia napisów używa się mosiężnych czcionek introligatorskich. Tłoczki ozdobne,zwane też stemplami lub kliszami, są grawerowane na materiale tej samej wysokości. Specjalny stop mosiądzu jest wytrzymały na zgniatanie do temperatury 150°C. Tłoczkami wykonanymi z mosiądzu można wytłoczyć kilka tysięcy okładek. Do wytłoczenia jednej lub kilku okładek specjalnym napisem lub ornamentem, wykonuje się klisze głęboko trawione na grubym 6–milimetrowym cynku.